Natuurinclusief wonen als antwoord op leefproblematiek

Twintig jaar geleden vloog Mo Sedighi van zijn geboorteland Iran naar Nederland. Vanuit de lucht zag hij wat hij al zo vaak had gehoord: Nederland is een groen land. Eenmaal veilig geland, sloeg de schrik direct toe. Vanaf de grond bleek ons land helemaal niet zo groen te zijn. “Sterker nog: binnenstedelijk overheersen harde gevels en straatstenen. Het beton en het asfalt. Een werkelijkheid die haaks staat op de verhalen over Nederland en de donkergroene indexcijfers van de Groenmonitor. Natuurlijk is Nederland groen als je over de weilanden tuurt, maar die velden dragen niet direct bij aan een (bio)diverse en gezonde leefomgeving. En daar schuilt een acuut gevaar voor steeds meer mensen, die in en rond de steden wonen …”

“Groen? Eigenlijk word ik chagrijnig van dat woord”, versterkt stedenbouwkundig ontwerper Dirk Verhagen zijn mening over de situatie in Nederland. “Het is een kleur die vaak onterecht gekoppeld wordt aan duurzaamheid en heel veel andere sociaal-maatschappelijke waarden. Daar doet de bouwsector ook aan mee in projecten. Als we over groen spreken, dan bedoelen we vaak dat we verantwoord en toekomstbestendig bezig zijn voor mens en dier. De vraag is of we dat echt doen in al die buurten die we bouwen? Achter de gecreëerde groenstroken in binnenstedelijke projecten gaat regelmatig green washing in de vorm van fijne marketing schuil. Echt bijdragen aan de leefbaarheid van Nederland doet het vaak niet.”

De vergrauwing van woonwijken – en de leefbaarheid ervan – is een gevolg van een reeks ontwikkelingen. Vinex-denken in de ruimtelijke ordening is een van de grote boosdoeners, weet Dirk Verhagen. “Door de kosten-batenanalyses in de bouwprojecten zijn we de natuur - en de waarde van de natuur - vergeten. En daarmee in essentie wat ons als mensen energie geeft en zo blij maakt. Al die woningen, zonder natuurlijke omgeving, maken het voor dieren lastig om te leven zoals ze in de 20^e eeuw deden. Er dreigen vele soorten te verdwijnen in Nederland. De egel heeft het bijvoorbeeld erg moeilijk. Of wat te denken van de vertrouwde huismus en de huiszwaluw. Het is een alarmerende indicatie van hoe het met ons als mensen gesteld is. We verruïneren ons ecosysteem in hoog tempo.”

De stedenbouwkundig ontwerper verhaalt over de vijgenbomen, de sinaasappelen en druiven die steeds beter gedijen in ons klimaat. “Dat klinkt leuk, maar het soorten aanbod wordt zo heel klein. Je wilt een grotere diversiteit, met meer inheemse planten. En omdat dat te bereiken moeten we de natuur een handje helpen. Je kunt niet ontkennen dat extreme weersomstandigheden ertoe leiden dat flora en fauna het zwaar te verduren krijgen. En daarmee mensen dus ook. Vergis je niet he: in de stad is het in de zomer tot wel zeven graden warmer dan op het platteland. Met een opwarmende aarde gaat dit grote gevolgen hebben.”

Van opzij knikt de conceptontwikkelaar van VORM. Hij spreekt ruimhartig over zijn geboorteland Iran, waar mensen eerst een tuin realiseren alvorens ze nadenken over hun woning. “Het is voor hen de meest zakelijke volgorde van leven. Het besef dat mens en de natuur niet zonder elkaar kunnen, is daar heel sterk. Mensen leven natuurinclusief. Dat is geen vorm van luxe, maar een noodzaak. Zeker in de zomerse hitte. En zoals Dirk zojuist aangaf: met de verdichtingsopgave in steden, hebben wij in Nederland ook te maken met veranderende omstandigheden voor mensen. Ons welzijn staat onder zware druk. Kijk maar naar het percentage burnouts van mensen in de steden. Dat is een vlijmscherpe indicator.”

“Bladeren van bomen en planten die zweten. Wist je dat?”, vraagt Dirk Verhagen aan zijn gesprekspartner. “Zo zorgen ze voor een natuurlijke koeling en dat stimuleert weer onze gezondheid. Dat is belangrijk voor ons allemaal. Na corona zag je dat steeds meer mensen massaal gingen hardlopen. In woonwijken met meer sociale woningbouw zien we deze trend veel minder en ligt het percentage obesitas bij bewoners hoger. “Het geeft maar aan hoe belangrijk fraaie, veilige en bereikbare parken voor stadsbewoners zijn. Het is niet alleen een plek om te kunnen nadenken, maar ook een omgeving om jezelf te uiten, van jong tot oud en mensen met verschillende culturele achtergronden. Parken en groengebieden zijn de longen van de stad, waar families in de zomer samenkomen voor barbecueën of voetballen.

“Zoals de naam doet vermoeden, De Vallei, zijn er in de binnentuin tal van terrassen waar de verschillende activiteiten voor bewoners mogelijk zijn. We hebben een landschappelijk raamwerk vormgegeven met hoogteverschillen die zorgen voor dynamiek voor de mens en gradatie voor zon en schaduw voor de natuur. Zo zijn in het raamwerk verschillende zones ingericht voor bewoners en is rekening gehouden met het opwaarderen van de natuurwaarde door een diversiteit aan bomen en planten te kiezen, aansluitend op de wensen van dieren die je hier wilt zien”, vertelt Dirk Verhagen met een tevreden glimlach. “Er zijn plekken waar mensen minder goed kunnen verblijven en waar dieren juist een veilig onderkomen vinden. Elders zijn er zones die we samen met de bewoners concreet gaan invullen. 

Dan moet je denken aan plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, spelen of waar ze zelf kunnen inrichten: onderdeel van het project is een stukje natuureducatie, dat moet leiden tot een hoge mate van zelfinitiatief en eigen verantwoordelijkheid voor onderhoud van een deel van de tuinen.”

"We laten hier heel duidelijk zien ‘hoe het ook in Nederland kan’”, stelt Mo Sedighi. “Dat zit in kleine en grote keuzes die we als ontwikkelaar hebben gemaakt. Bijvoorbeeld in de diversiteit van de beplanting. Die is jaar rond aantrekkelijk, maar tegelijkertijd goed voor het ecosysteem. Of wat te denken van een parkeergarage voor honderd auto’s, die we niet hebben verdiept, maar waar overheen we de tuin gaan decoreren. Zo hoeven we niet te graven en creëren we een spannend hoogteverschil dat helemaal past in een vallei.”